Doç. Dr. Zübeyir Sarı
MarVAJED - Marmara Visual Auditory Joint Education Device
Nörolojik ve ortopedik problemli hastalarda rehabilitasyonun başarısı; etkilenmiş eklemdeki hareket açıklığı ve kontrolünün kazandırılmasına bağlıdır. Eklem hareket açıklığı ve kontrolü farklı problemlerde vücut fonksiyonları ve tıbbi tabloyu doğrudan etkilemektedir. Örneğin diz eklem kontrolü kazandırılamadığında beyin felçli çocuklar ayakta duramamakta ve yürüyüş aktivitesini gerçekleştirememektedir. Diğer taraftan ortopedik cerrahiyle kalça ve diz endoprotezi uygulanan hastalarda eklem hareket açıklığı kazandırılabilir ancak protezlenmiş eklemin hareketi sırasında bazı açı değerlerinin aşılması da protezin yerinden çıkması ve cerrahinin tekrarlanmasına neden olmaktadır. Bu sebeplerle, hem nörolojik ve ortopedik problemli hastalarda, hem de diz ve kalça endoprotezi uygulanmış hastalarda eklemlerde hareket açıklığı ve kontrolü kazandırmak, tehlikeli açılarda hareket yapılmasını önlemek ve bu tür hastaları bu konularda eğitmek için güncel teknolojiyi kullanan taşınabilir maliyet efektif bir çözüm sunulması çok büyük önem arz etmektedir. Hastalara yaptıkları hareketlerle ilgili görsel ve işitsel geribildirim gerçekleştiren bir sistemle hasta bir profesyonelden destek almaksızın da kendi hareketlerini denetleyebilir ya da yapması gereken egzersizleri gerçekleştirebilir.
Piyasada eklem hareket açıklıklarını değerlendiren ve dijital ortama aktarılmasını sağlayan çeşitli elektronik cihazlar mevcuttur. Ülkemizde üretilmeyen bu cihazlar, oldukça pahalı olup önemli dezavantajları da bulunmaktadır. Bunların büyük kısmı sadece özel kurulmuş laboratuvar ortamında analizler yaparken, bazıları da kıyafet üzerinden takılma zorunluluğu taşımaktadır. Aynı zamanda doğru ölçüm sorunu olan bu cihazlar, sadece hastayı takip eden kişiye laboratuvar ortamında veriler gönderebildiğinden hasta gerçekleştirebildiği açı değerlerine ilişkin geribildirim alamamaktadır.
Bu projede geliştirdiğimiz sistem, piyasada mevcut benzer cihazların/sistemlerin dezavantajlarını ortadan kaldırmanın yanı sıra çok önemli ek avantajlar da sağlamıştır. En önemli avantajı, sistemin hastaya görsel ve işitsel geribildirim yaparak, ekleminin ulaştığı açısal değerleri hastanın objektif olarak görebilmesine olanak sağlaması, bunlarla birlikte açısal sınırın geçilmesinde herhangi tehlikeli bir durum oluşacaksa da titreşim ve işitsel ve/veya görsel uyaranlarla hastayı doğru yönde yönlendirmesidir. Hastanın eklem hareketinin yeterli açıya ulaşmamasından kaynaklanacak egzersiz yetersizliği de önlenmiş olmaktadır.
Geliştirilen sistem; eklemin açısal değişikliklerinin ölçülmesini, ölçülen değerlerin kişinin mobil cihazına ve bu mobil cihaz aracılığıyla merkezi sunucuya aktarılmasını sağlamaktadır. Mobil cihaza aktarılan değerler hastanın anlayabileceği sayısal değerler veya animasyonlara çevrilerek hastanın doğru yönde yönlendirilmesi ile tedavi desteklenecek ve verilen egzersizlerin hasta tarafından daha doğru şekilde yapılmasına imkan vermektedir. Ayrıca bu objektif verilerin hastanın takibini yapan sağlık profesyoneline merkezi sunucu yazılımı sayesinde anlık ulaştırılması ile ilgili profesyonel tarafından eklem hareket analizlerinin mekan bağımsız ve sürekli yapılması sağlanmaktadır. Ayrıca hastanın belli açıları aştığında karşılaşacağı sağlık risklerini önlemek için; bu risk değere ulaşmadan önce hasta titreşim ve/veya ses gibi uyaranlarla uyarılmaktadır.
Sistem; şu bileşenlerden oluşmuştur: 1-hastanın eklemine göre pozisyonlanmayı sağlayacak korseler, 2-korse içerisine yerleştirilmiş olan ve açısal değişiklikleri ölçen elektronik gonyometre (açıölçer ), 3-gonyometrenin bluetooth kullanarak bağlandığı bir mobil cihaz uygulaması ve 4-bu uygulamanın kullanıcı bazlı hareket verilerini gönderdiği ve sağlık profesyonellerinin bağlanarak hastalarına ait tedavi ve egzersiz verilerini inceleyebildiği web tabanlı bir sunucu yazılımı bölümlerinden oluşmuştur. Elektronik gonyometrede; içerisindeki sensörler, programlanabilir ana kart ve bu ana kartla bütünleşmiş iletişimi sağlayan bluetooth alıcı-verici, titreşim ve sesli uyarı devresi ve sistemi besleyen batarya vardır. Akıllı mobil cihaz içerisinde bu elektronik gonyometre tarafından oluşturulan dijital ortama aktarılmış verileri alacak bir mobil yazılım hazırlanmıştır. Ayrıca yine akıllı cihaz içerisinde geliştirilmiş olan bu yazılımda yer alacak animasyonlarla hastaların fiziksel egzersizlerinin nasıl yapılacağı ve yapılan hareketlerin doğruluğu hastaya görsel olarak bildirilmektedir.
Geliştirdiğimiz sistemin uygulama alanları şu şekilde sıralanabilir: Ayakta durma zorluğu olan beyin felçli çocukların diz kontrollerinin sağlanması ve bu çocukların ayakta durma ve fonksiyonel yürüme eğitimlerinde kullanılması, cerrahi ile endoprotez uygulanan yaşlı hastaların protezlerinin çıkmasına neden olabilecek riskli derecelere ulaşılmadan hastanın uyarılması, aynı şekilde bağ cerrahileri sonrasında yapılan cerrahi tamirin zarar görmesi durumlarında riskli açılara ulaşmadan hastanın uyarılması, ampute olup eksternal protez uygulanan hastaların yetersiz diz kilitleme/bükme fonksiyonundan kaynaklanan yürüyüş bozukluklarının giderilmesi. Sistem bunların haricinde daha farklı birçok hasta grubunda da uygulanabilecektir. Bunlara ek olarak, hasta eğitimi sağlandıktan sonra hem hastaların bu cihazı bağımsız kullanması hem de sağlık profesyoneli tarafından uzaktan kontrollü yönlendirilmesi mümkün olabilmektedir. Sonuç olarak hastalardaki etkin ve zaman yönetimi sağlayan tedavi, belirtilen hasta sayılarının yüksek olduğu ülkemizde maliyet verimlilik anlamında önemli bir katma değer yaratacağı öngörülmektedir.