Dr. Sinem Yalnızoğlu Çaka & Prof. Dr. Nursan Çınar

Pandemi Sürecinde Alternatif Bir Eğitim Yöntemi: Anne Adayları İçin QR Kod Destekli Mobil Uygulama Geliştirme Çalışması  

Arş. Gör. Dr. Sinem Yalnızoğlu Çaka & Prof. Dr. Nursan Çınar  

Sakarya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD  

Dünyada ve ülkemizde her yıl gebe sayısı artmaktadır. Türkiye’de 2019 yılında bir milyonun üzerinde canlı doğum olduğu düşünülürse, bundan çok daha fazla sayıda gebelik olduğu açıktır. Dünyada, 2019 yılında 5,11 milyar mobil kullanıcı olduğu ve 2018 yılından beri 100 milyon kullanıcı artışı yaşandığı bildirilmektedir. Günümüzde akıllı telefonların kullanımının hızlı artışı dikkate alındığında sağlık hizmetlerinde kaliteyi arttırmak için, mobil uygulamalar sağlığı geliştirmede önemli düzeyde etkiye sahiptir.

Eski ile yeni eğitim materyalleri arasında köprü görevi gören QuickResponse (QR) kodlar, kaynakların istenilen zamanda okunabilmesi ve metinleri okumanın ötesinde internet ortamında bulunan ses, görüntü, video gibi farklı medya uygulamalarına anında erişim sağlayarak, görsel materyaller ile öğrenme sürecini daha kalıcı hale getirmektedir. Bu nedenle QR Kodlar anne adaylarının eğitimi sırasında kitapçık verilerek eğitimin etkinliğinin arttırılmasının yanında geleneksel öğrenme metotlarına ilgi duyan katılımcıları tatmin ederken, aynı zamanda öğrenilen teorik bilginin istenilen zaman ve yerde uygulamalı olarak izlenerek pratiğe dönüştürülebilmesi için etkinliği arttırır. Ayrıca QR kodlar yüksek maliyet gerektirmediğinden basılı materyallere kolayca entegre edilip kullanılabilir ve kullanıcıların anında ulaşımı sağlanabilir.

Günümüzde yaşanan salgın hastalıkların varlığı, hassas grupta yer alan gebelerin korunmasının önemini ve sağlık eğitiminde farklı eğitim yöntemlerinin kullanılmasının gerekliliğini ortaya çıkartmıştır. Bu süreçte karantina nedeni ile ev ortamında gerçekleştirilecek olan eğitim yöntemleri ve bu yöntemler sonucunda verilen eğitimin etkinliği değerlendirilmelidir. QR kod teknolojisinin kendi kendine öğrenmeyi, katılımı ve öğrenme motivasyonunu desteklediği görülmektedir. Bizim çalışmamız da özellikle yetişkin eğitiminde QR kod kullanımında kitapçık ile erişim sağlanması, ayrıca bir mobil uygulama ile gebelerin kendi cihazlarının da entegre edilerek kullanılması katılımcıların QR kod uygulamasının etkinliğini kolaylaştırdığı ve girişim grubunda kontrol grubuna kıyasla eğitim süreci sonrasıyenidoğan bebeğin bakımına hazıroluşlukla ilgili puan artışını anlamlı bir şekilde arttırdığı görülmüştür.

Bu kapsamda araştırmamızda veriler toplanmaya başlanmadan önce eğitim materyalleri hazırlanmıştır.
Yenidoğanın Hijyenik Bakım Rehberi’nin Oluşturulması
Yenidoğanın Hijyenik Bakımına İlişkin Eğitim Videolarının ve QR Kodların Oluşturulması “İlk 28 Günde Bebek Bakımı” Mobil Uygulamasının Yapılandırılması

Araştırma kapsamında gebe eğitim sınıfına gelen 24. gestasyon haftası ve üzerindeki primigravida gebeler iki gruba ayrılmıştır. Her iki gruptaki gebeler Gebe Eğitim Sınıf’larında halihazırda verilmekte olan bebek bakımı ile ilgili eğitimleri almışlardır. Kontrol Grubu: Yenidoğanınhijyenik bakımı ile ilgili literatür doğrultusunda oluşturulan rehber araştırmacı tarafından dağıtılmıştır.

Girişim Grubu:  Yenidoğanınhijyenik bakımı ile ilgili araştırmacılar tarafından oluşturulan kontrol grubu ile aynı içeriğe sahip QR Kodlu eğitim rehberleri dağıtılmıştır. Bu aşamada rehberin kontrol grubundan tek farkı ilgili alanlarda QR kodların olmasıdır (Şekil mevcuttur). Eğitimin bitimininden sonra girişim grubundaki gebelere “İlk 28 Günde Bebek Bakımı” başlıklı mobil uygulama tanıtılmıştır. Uygulamaların katılımcıların telefonlarına indirmelerine yardımcı olunmuş, ihtiyaç duyulan sorular yanıtlanmıştır. Uygulamanın içeriğinde yer alan gömülü QR kod okuyucu yardımı ile kullanıcıların Yenidoğanın Hijyenik Bakım Rehberi’nden kolayca uygulamaya ulaşımı sağlanmıştır.

Her iki gruptaki gebeler iki hafta sonra aranarak “Gebelerin Yenidoğanın Hijyenik Bakımına Hazır Oluş Ölçeği” tekrar uygulanmış ve son testleri yapılmıştır.

Araştırma sonuçları değerlendirildiğinde;
Eğitim öncesi girişim ve kontrol grubunda gebelerin yenidoğanınhijyenik bakımına hazır oluş ölçek puan ortalaması bakımından istatistiksel olarak anlamlı derecede bir farklılık bulunmamakta iken, eğitim süreci sonrası girişim grubundaki gebelerin yenidoğanın hijyenik bakımına hazır oluş ölçek puan ortalaması kontrol grubundakilere göre anlamlı derecede daha yüksek olduğu saptanmıştır.

Sağlıkta mobil uygulama ve QR Kodların kullanım alanları incelendiğinde mobil sağlık bilgilerine erişim, tıbbi kayıtlar ve bilgi yönetimi, ekipmanların ve cihazların tanımlanması gibi pek çok alanda QR kod kullanımı mevcuttur. Ancak hastane ortamında sağlıklı/hasta birey eğitiminde QR kodların kullanımı ile ilgili çok az literatür mevcuttur ve yapılan çalışmalar QR kodların hasta bakımını kişiselleştirmeyi kolaylaştıran önemli bir teknolojik imkan sağlayabileceğini göstermektedir. Bizim çalışmamızda da gebelerin uygulama videolarına istedikleri zaman ve mekânda erişim sağlamasının hazır oluşluğu olumlu yönde etkilediği ve ölçek puan ortalamalarını arttırdığı görülmüştür.

COVİD-19 pandemisi yaşadığımız bu olağanüstü dönemde hastane ortamlarının riski nedeniyle gebeler gibi hassas gruplar başta olmak üzere sağlık eğitimi yöntemlerinin gözden geçirilmesi ihtiyacı doğmuştur. Sunduğumuz bu yöntem güvenli  sağlık eğitimi ve devamlılığının sağlanmasında etkili olacaktır. QR Kod uygulaması farklı sağlıklı/hasta birey eğitimlerine de entegre edilerek kullanılabilir, bu sayede sağlık çalışanlarının iş yüklerini de azaltabilir.